ریتم سیرکادین

ریتم سیرکادین | ریتم‌ شبانه روزی و چرخه خواب و بیداری – دکترنکست | نگاهی به ریتم سیرکادین؛ ساعت زیستی بسیار دقیق بدن | ریتم سیرکادین و اختلالات آن (نوبت کاری) دکتر خسرو صادق

ریتم سیرکادین

یکی از ویژگی‌های جذاب و  ریتم سیرکادینبحث‌برانگیز موجود در بدن موجودات زنده به خصوص انسان، موردی به اسم ریتم سیرکادین (Circadian Rhythms) است. این چرخه در واقع یکی از مهم‌ترین فرایندهای طبیعی سیست ریتم سیرکادینم داخلی بدن به حساب م ریتم سیرکادینی‌آید که پروسه‌ی خواب و بیدار ریتم سیرکادینی را در موجود زنده در طی ۲۴ ساعت مدیریت می‌کند. این فرایند تحت تاثیر عوامل خارجی دست‌خوش تغییرات می‌گردد. به این فرایند، ساعت بیولوژیکی بدن ه ریتم سیرکادینم گفته می‌شود که به طور گسترده در حیوانات، گیاهان، قارچ‌ها و سیانوباکترها هم رویت شده است. در این مطلب، ضم ریتم سیرکادینن معرفی کامل ریتم سیرکادین، به علل مختلف دخیل در تحریک سیکل خواب و همچنین اصلاح یک ریتم غیر طبیعی سیرکادین هم صحبت می‌شود. ریتم سیرکادین

تعریف واژه‌ی ریتم سیرکادین

واژه‌ی سیرکادین در لاتین از دو بخش تشکیل شده است. سیرکا- (Circa) به معنای «تق ریبا»  و -دین به معنای «روز» است. همچنین به فرایندهایی با چرخه‌های ۲۴ ساعته، چرخه‌ی روزانه (Diurnal rhythms) گفته می‌شود. دانشریتم سیرکادینمندان باور دارند که این دو عبارت از یکدیگر جدا بوده و نباید به ریتم روزانه، ریتم سیرکادین هم اطلاق شود. تنها در صورتی این اتفاق ممکن خواهد بود که بتوان چرخه‌ی روزانه را یک فرایند درونی در محیط بدن تلقی کرد و صرفا با محرکه‌های خارجی تحریک نشود. با وجود این‌که ریتم سیرکادین یک فرایند اندوژن و درونی است، این چرخه تحت تاثیر عوامل محیطی مثل ن ور و دما تغییر پیدا می‌کند. اگر به هر ریتم سیرکادین نحوی عوامل محیطی دست در دست هم موجب تغییر و بروز ناهنجاری ریتم سیرکادین شوند، اختلالی تحت عنوان ناهنجاری خواب ریت ریتم سیرکادینم سیرکادین رخ می‌دهد. البته جای نگرانی نیست و می‌توان در اغلب اوقات این اختلال را درمان کرد. ریتم سیرکادین

ریشه‌ی کشف ماهیتی به اسم ریتم سیرکادین

قدیمی‌ترین اسناد مربوط به فرهنگ‌های آمریکا که در آن به چ ریتم سیرکادینرخه‌ی طبیعی بدن اشاره شده باشد، به زمان دانشمندی به اسم تئوفراستوس برمی‌گردد. این دانشمند یونانی در کتابی به اسم «جستاری در گیاهان»، درختی را توصیف می‌کند که برگ‌های زیادی شبیه به گل رز داشته و این برگ‌ها در شب بسته اما به محض طلوع آفتاب باز می‌شوند. پروسه‌ی باز شدن برگ تا زمان ظهر به اتمام می‌رسد و سپس در هنگام غروب ریتم سیرکادین مجدد برگ‌ها به تدریج بسته می‌شوند. در این کتاب گفته می‌شود بومی‌ها با توجه به این فرایند باور دارند که این درخت هر روز می‌خوابد. هویت و نام این درخت بعدها توسط گیاه‌شناسی به اسم برتزل کشف شد و بر همین اساس مشخص شد که تئوفراستوس در کتابش در واقع به درخت تمر هندی اشاره کرده بود. ریتم سیرکادین

مشاهدات درباره‌ی فرایند چرخه‌ی روزانه یا سیرکادین در انسان‌ها در متون ریتم سیرکادین پزشکی چینی هم در حوالی قرن سیزدهم اشاره شد. طبیب‌های چینی با توجه به موقعیت زمانی و چرخه‌ی شبانه‌روزی می‌توانستند بهترین نقاط را برای طب سوزنی انتخاب کنند. د ریتم سیرکادینر سال ۱۷۲۹ دانشمندی فرانسوی ژان ژاکو دِاورتوز د میرن، اولین آزمایش را مبنی بر بررسی پاسخ‌های ساعت بیولوژیکی بدن نسبت به عوامل خارجی طراحی کرد. این دانشمند در یافته‌های پژوهش خود توضیح می‌دهد که الگوی ۲۴ ساعته‌ی حرکت درختان در گیاه میموسا پودیکا (Mimosa pudica) حتی پس از قرار دادن گیاه در تاریکی مطلق همچنان وجود دارد.

در اوایل قرن بیستم مشخص شد که ریتم سیرکادین حتی در زنبورها هم وجود دارد

در سال ۱۸۹۶ پاتریک و گیلبرت کشف کرده‌اند که در جری ریتم سیرکادینان یک پروسه‌ی بلند مدتی از  ریتم سیرکادینکمبود خواب، میزان ریتم سیرکادین تمایل به خواب در یک چرخه‌ی ۲۴ ساعته در زمان‌هایی کم و در زمان‌هایی زیاد می‌شود. فرد دیگری به اسم زیمانسکی در سال ۱۹۱۸ ریتم سیرکادین در مطالعه‌ی خود نشان می‌دهد که حیوانات می‌توانند در غیاب عوامل خارجی مثل نور و تغییرات در دما، همچنان الگوی فعالیت ۲۴ ساعته‌ی خود را حفظ کنند. ریتم سیرکادین

در اوایل قرن بیستم مشخص شد که ریتم سیرکادین حتی در زنبورها هم وجود دار ریتم سیرکادیند. آگوست فورل، اینگبورگ بلینگ و اسکار ویل به تحقیقات بسیار زیادی برای بررسی ساز و کار ساعت بیولوژیکی بدن پرداختن ریتم سیرکادیند. با تمامی این تفاسیر، ماهیت ریتم سیرکادین و ساز و کار علمی‌اش در حشرات میوه در سال ۱۹۳۵ توسط دو دانشمند به نام‌های هانس کالموس و اروین بانینگ کشف شد. از آنجایی که ژنتیک حشرات میوه شباهت بسیار زیادی با ژنتیک انس ریتم سیرکادینانی دارند، جداسازی یک ژن می‌تواند کمک زیادی برای مطالعه‌ی کنترل ساعت بیولوژیکی بدن به حساب آید.  ریتم سیرکادینپژوهشگرانی به نام‌های جفری هال، مایکل روزباش و مایکل یانگ در سال ۲۰۱۷ به دلیل تحقیقات مهم‌شان پیرامون ریتم سیرکادین توانسته‌اند جایزه‌ی نوبل را تصاحب کنند. دانشمندان در مطالعه‌ی خود نشان داده‌اند که یک ژن مشخص در تاریکی می‌تو ریتم سیرکادیناند پروتئین خاصی را تولید کند که همان پروتئی ریتم سیرکادینن در زمان روز تجزیه می‌شود. این فرایند می‌تواند روی زمان استراحت و خو ریتم سیرکادیناب اثرگذار باشد. همچنین به این سوال هم پاسخ داده می‌شود که چطور مغز شما با قدرت و دقت بیشتری در طول یک شبانه‌روز فعالیت می‌کند. ریتم سیرکادین

ریتم سیرکادین و اختلالات آن (نوبت کاری)

تعریف نوبت کاری

هرنوع فعالیت روزانه درساعات غیرمعمول کار روزانه (ح دودا ازساعت ۷تا ۱۸)را  ریتم سیرکادیننوبت کاری می گویند.امروزه،علی رغم شناخته شدن عوارض وآسیب های نوبت کاری، حدود ۲۰ درصد شاغلان مجبوربه نوبت کاری هستند.طی بررسی که درسال ۱۹۸۸ در آمریکا صورت گرفت،سالانه بیش از ۷۰میلیارد دلار ضرر و زیان به علت مشکلات ناشی ازنوبت کاری به صنایع و موسسات آن کشور تحمیل میشود.این درحا ریتم سیرکادینلی است که عوارض وبیماری های نا ریتم سیرکادینشی ازنوبت کاری دراین محاسبات درنظرگرفته نشده اند،ودرصورت افزودن این مبالغ،هزینه ها به مراتب بیشتر خواهدشد. ریتم سیرکادین

دکترخسرو صادق نیت حقیقی متخصص طب کار، فلوشیپ ا ریتم سیرکادینختلالات خواب (استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران)

ضرورت های شغلیِ ماهیت بسیاری از فعالیت ها ونیازهای صنایع همگی ریتم سیرکادین مانع ازکاهش افراد درگیر نوبت کاری شده است.

همچنین،درحرفه هایی همچون پزشکی،پرستاری ریتم سیرکادین،فعالت درنیروگاه ه ریتم سیرکادیناوصنایع ذوب فلزات،اشتغال درسازمانهای نظامی و انتظامی و…همگی باتوجه به ضرورت های شغلی ناگریزازنوبت  ریتم سیرکادینکاری هستند.به این ترتیب،شناخت نوبت کاری ریتم سیرکادین وعوارض ناشی ازآ ریتم سیرکادینن،که مهم ترین وشایع ترین آن نیز اختلالات خواب است،امری ضروری می نماید.از آنجا که مهم ترین مکانیسم وتاثیر سو نوبت کاری،اثرات آن بر ریتم های بیولوژیک بدن است،بررسی این اثرات بدون شناخت این ریتم ها ممکن نخواهد بود. ریتم سیرکادین

انواع نوبت کاری:

۱-نوبت ثابت: دراین نوع کارگر فقط دریک نوبت کارمیکن ریتم سیرکادیند،مثل کاردر نوبت عصریا شب.

۲-نوبت چرخشی: دراین نوع شاغل درنوبت های مختلف(صبح،عصر،یا شب)و ب ریتم سیرکادینه صورت   چرخشی کار میکند.این چرخش ازدو منظر قابل بررسی است:

الف- براساس سرعت چرخش که ممکن است آهسته ،هفتگی یا سریع باشد. ریتم سیرکادین

-چرخش سریع:هرنوبت هر۱-۳ روزبا نوبت بعد ریتم سیرکادینی جابه جا میشود.

-چرخش هفتگی:هرنوبت یک هفته طول میک ریتم سیرکادینشد و هفته بعدفرد ریتم سیرکادین درنوبت دیگری مشغول فعالیت میشود.

-چرخش آهسته:شاغل درهرنوبت بیشترازیک هفته کارمیکند.به عنوان مثال،فرد به مدت یک ماه درشیفت صبح وماه بعد درشیفت عصر مشغول به کارخواهد بود.

ب- براساس جهت چرخش که میتواند مطاب ریتم سیرکادینق عقربه های ساعت ریتم سیرکادین یا مخالف آن باشد

۳- نوسانی: کارگر متناوبا یا درنوبت های ص ریتم سیرکادینبح وبعد از ظهر،یادرن ریتم سیرکادینوبت های بعد ازظهر وشب جابه جا میشود.

۴-شیفت گسسته: شاغل دریک روز درچند نوبتِ چ ریتم سیرکادینندساعته ریتم سیرکادین کار میکند؛مثل نانواها،شاغلان دررستوران ها واغذیه فروشی ها.

۵-شیفت کمکی: شاغل درصورتی  ریتم سیرکادینبه کارفراخوانده میشود که یکی ازشاغلان موسسه به علتی سرکار خود حاضرنشده باشد.

ریتم های بیولوژیک:

یکی ازمهمترین علل بروزاتفاقات حین ن ریتم سیرکادینوبت کاری ناشی از تاثیراتی است که این شیوه ازک ریتم سیرکادینار برریتم های بیولوژیک بدن فردمیگذارد.ریتم های بیولوژیک در انسان را میتوان به دوشکل زیر تقسیم بندی کرد. ریتم سیرکادین